Blog Konserwatorów: Konserwacja stolika eklektycznego- niciaka, przełom XIX/XX wieku (2013)

Dziś o konserwacji stolika -niciaka.

Mebel, zdrobniale nazywany niciakiem, to niewielkich rozmiarów stolik przeznaczony do robótek ręcznych. Projekt mebla narodził się najprawdopodobniej na przełomie XVII i XVIII w. w Anglii. Bardzo modny w XIX w., występujący niemal we wszystkich formach, najczęściej w stylu biedermeierowskim, ludwikowskim lub eklektycznym. Typowo kobiecy mebel. Przeznaczony głównie do salonów i pokojów damskich – buduarów (ustawiany pod ścianą lub przy oknie), z możliwością przenoszenia w inne części domu. Dekoracyjny i funkcjonalny. Charakterystycznym elementem niciaka jest ozdobny blat i szuflada z licznymi przegródkami oraz schowkami na przybory do szycia. Dolna część stolika jest różna w zależności od stylu wykonania: kolumna prosta, graniasta lub w kształcie liry w meblach biedermeierowskich, rzeźbiona z trójnogiem w stylu Ludwika Filipa, toczona i profilowana z tralkowatymi łączynami w eklektyzmie. Niciaki wykonywano z różnych szlachetnych gatunków drewna, najczęściej z finezyjnie ułożonym fornirem na blacie. W zależności od czasu i stylu był to palisander, mahoń, orzech, jesion, czereśnia lub brzoza.

Słów kilka o technice intarsji.

Termin tarsia wywodzi się ze starowłoskiego słowa tarsi, czyli połączony, zaś intarsja ma źródłosłów w łacińskim interserere, czyli wkładać, wpuszczać pomiędzy. W języku polskim funkcjonuje jeszcze określenie markieteria pochodzące z fracuskiego słowa marqueterie które wywodzi się ze starofracuskiego marque czyli zaznaczać, wyróżniać. Pierwotnie terminy te oznaczały technikę zdobienia polegającą na łączeniu ze sobą różnych materiałów szlachetnych, takich jak kość słoniowa, szlachetne gatunki drewna, metale.

Techniki inkrustacji wykształciły się pierwotnie w Egipcie, skąd poprzez Azję Mniejszą dotarły do Europy i około roku 300 pojawiły się we Włoszech pod nazwą tarsia lub intarsja. Tam techniki inkrustacji były stosowane głównie w drewnie, stąd również używane było określenie tarsia lignea (łączenie drewna). Rozkwit już w pełni dojrzałej sztuki intarsji nastąpił w północnych Włoszech we wczesnym średniowieczu.

Dzięki swoim kontaktom handlowym wielkie mistrzostwo w tej dziedzinie osiągnęli Wenecjanie i to właśnie stąd sztuka intarsji promieniowała na inne regiony Włoch Północnych. Pośród różnych ośrodków tej sztuki wielkie uznanie uzyskały warsztaty Canozich z Lendinara. To tym warsztatom przyznaje się pochodzenie techniki zwanej tarsia certosina, bowiem około 1400 r. techniki nasadzania wykształcone w Lendinara zostały rozwinięta stylistycznie w Certozie przez tamtejszych mnichów kartuzów. Renesansowy przełom zaowocował dalszym rozwojem stylistyki, a we Florencji rozwinęła się tarsia geometrica oraz wynikające z renesansowej fascynacji perspektywą tarsia prospettica.

   Przełom w sztuce intarsji nastąpił na początku XVI w. kiedy nieznany zegarmistrz pochodzący z terenu Niemiec wynalazł metodę wytwarzania cienkich brzeszczotów włosowych. Ten wynalazek bardzo przyspieszył rozwój intarsji, bowiem umożliwił wycinanie skomplikowanych ornamentów w pakietach oklein. Ta technika, zwana tarsia a incastro wykształciła się pierwotnie w Augsburgu, ale została rozwinięta na przełomie wieku XVII i XVIII w Francji przez Andre-Charles Boulle'a i jest zazwyczaj znana jako intarsja Boulle'a lub bulowska. Technika tarsia a incastro była powszechnie używana przez cały XVIII i XIX wiek we wszystkich stylach, od Ludwika XVI i klasycyzm, aż po empire i biedermeier.

   Swój szczyt sztuka intarsji osiągnęła na przełomie wieku XVIII i XIX w nadreńskim warsztacie Abrahama i Dawida Roentgenów którzy zaadaptowali technikę tarsia a incastro. Ta technika, zwana intarsją roentgenowska jest połączeniem bardzo precyzyjnego wycinania cienkim brzeszczotem pakietu fornirów oraz powielania projektu przy pomocy technik miedziorytniczych. Uzyskiwano w ten sposób bardzo naturalny, plastyczny światłocień.

   Polska szkoła intarsji XVIII i XIX w. była pod silnym wpływem Niemiec i Austro-Węgier. Najważniejsze ośrodki intarsji w Polsce to warsztaty krakowsko- kieleckie oraz Kolbuszowa. Podstawową techniką używaną na tych terenach aż do XIX w. było 'nasadzanie', czyli połączenie tarsia certosina   z tarsi a incastro. Wprawdzie Kolbuszowa była bardzo ważnym i dużym ośrodkiem stolarstwa i intarsji promieniującym na centralną całą centralną Europę, ale tamtejsze wyroby zachowały swój prowincjonalny charakter i stylistykę. Dziś są to cenne zabytki. Zaś warsztaty krakowsko- kieleckie wytworzyły swój własny, odrębny styl i są to zazwyczaj przedmioty wysokiej klasy.

    Opisywany egzemplarz zaliczamy do mebli eklektycznych z przełomu XIX i XX wieku.

Podstawa została wykonana z drewna brzozowego z elementami toczonymi. Blat z sosnowego, okleinowanego fornirem orzechowym z bogatą intarsją z mahoniu, palisandru, brzozy, tulipanowca i masy perłowej.

Po sklejeniu rozchwianych połączeń, stolik oczyszczono, uzupełniono braki okleiny. Wykonano retusze odpowiednio dobranymi bejcami. Całość wykończono politurą szelakową. Efekt poniżej.